Toespraak 4 mei burgemeester Stapelkamp in Dinxperlo

Beste mensen,

Fijn dat jullie allen hier zijn, jong en oud, uit Dinxperlo, De Heurne en Suderwick. We gedenken vandaag hier in Dinxperlo onze Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en onze omgekomen bevrijders uit Groot-Brittannië en Canada. En ook de omgekomen Duitse joodse vluchtelingen die hier onderdak vonden en de Russische krijgsgevangenen die hier werden vastgehouden en eveneens omkwamen bij de bevrijding van ons dorp. Een bont gezelschap.

In mijn column in De Band van deze week schreef ik over wat mij is opgevallen tijdens het bevrijdingsweekend van een maand geleden. De oorlog omvatte zo veel verschillende gebeurtenissen en aspecten dat het niet gek is dat er nog steeds nieuwe boeken over verschijnen. Er is ook veel weggestopt en verzwegen over de oorlog, gebeurtenissen en aspecten waarmee we niet direct raad wisten en we ons misschien nog steeds geen raad weten. Hoeveel en door wie is er precies verzet gepleegd? Hoeveel en door wie werd er gecollaboreerd?  En hoe kon het toch dat onze overheid en samenleving vooral toekeken en geregeld zelfs medewerking verleenden aan het wegvoeren van onze Joden?

Alleen al in Dinxperlo is er zo veel gebeurd. Dat begon al voor de oorlog met de komst van joodse vluchtelingen, eerst nog verwelkomd maar al vanaf 1938 worden ze vooral tegengewerkt en zelfs teruggestuurd, terug naar hun vervolgers. De Dinxperse burgemeester Verbeek verstrekte in strijd met zijn instructies verblijfsvergunningen, maar hij was een zeldzame uitzondering. Hij werd dan ook al voor de oorlog door onze eigen regering oneervol ontslagen. Ook kwam er net als in de Eerste Wereldoorlog een afscheiding van prikkeldraad in de Heelweg, waardoor Dinxperlo en Suderwick van elkaar gescheiden werden. Gezien de vele gemengde huwelijken en daaruit voortvloeiende familiebanden maar ook de vele grensarbeiders zorgde die scheiding voor ongemak en spanning. Om maar te zwijgen over de Duitse buren die zich schaarden achter de nazi-vaandels en meededen aan de vervolging van joden en tegenstanders van het nazi-regime. De mobilisatie en de gevechten in de meidagen van 1940waaraan ook Dinxperse militairen deelnamen brachten de oorlog heel dichtbij. De VVNF gaat morgen weer met jongeren naar het Ereveld in Loenen om slachtoffers van de gevechten bij de grebbeberg te gedenken. Al direct vanaf de zomer van 1940 werden joodse inwoners geregistreerd, ontslagen, afgezonderd, kaalgeplukt, opgepakt en weggevoerd. Ook in Dinxperlo werkte de overheid daaraan mee door joodse inwoners te registreren en door op tal van plaatsen borden op te hangen met de tekst “Voor joden verboden”. Joden doken onder bij kennissen en soms zelfs bij moedige vreemden. Vanaf begin 1943 zorgde de oproep van enkele honderdduizenden mannen voor de Arbeitseinsatz voor onrust en angst. De April-staking werd keihard neergeslagen door de bezetter en velen doken onder. Voedsel en kleding gingen op de bon en dat werd een steeds groter probleem voor de onderduikers en hun gastgevers. Er werden honderden Duitse soldaten gelegerd in en rond Dinxperlo. Ze werden ingekwartierd in bijvoorbeeld schoolgebouwen en bij inwoners en dat zorgde voor angstige situaties op plekken waar onderduikers zaten. Veel van die jonge Duitse mannen bleken hele gewone mensen te zijn en soms knoopten ze zelfs relaties aan met Nederlandse vrouwen. De Canadese bevrijders verwekten in ongeveer een jaar 7.000 kinderen, maar ook vele Duitse soldaten verwekten kinderen in de vijf jaar dat ze hier waren, naar schatting wel zo’n 10.000. Ongemakkelijk natuurlijk, maar liefde laat zich moeilijk tegenhouden. In november 1944 kwamen er 250 Rotterdamse mannen terecht in Suderwick. Ze waren bij de grote razzia aldaar opgepakt. De bevrijders naderden in maart 1945, voorafgegaan door vernietigende bombardementen op talloze Duitse steden. Ook Dinxperlo kreeg het zwaar te verduren, naar verluidt kwamen er wel 35.000 explosieven neer op ons dorp. Dinxperlo en Suderwick zagen er uit als talloze Oekraïense dorpen nu. De wederopbouw wordt ter hand genomen maar aan alles is er gebrek. Vanuit de gemeente Vaassen wordt er zelfs een hulpactie voor Dinxperlo op touw gezet en enkele vrachtwagens vol met huisraad en andere levensbehoeften brengen uitkomst in de schaarste aan alles. De zuivering van ‘foute’ Nederlanders bij de overheid en tal van instellingen werd opgepakt, maar dat bleek nog knap lastig. Van joden afgepakte bezittingen moesten teruggegeven worden, maar ook dit rechtsherstel verliep moeizaam. Duizenden Duitsers in Nederland, en daarvan waren er ook in Dinxperlo best een aantal, dreigden zonder vorm van proces het land uitgezet te worden. Al hun bezittingen werden afgenomen, ook weer zonder proces. Alleen als ze aantoonden dat ze zich als goede vaderlanders hadden gedragen konden ze hun bezittingen terugkrijgen, maar de criteria waren totaal onduidelijk. En dan wordt in 1949 Suderwick-West ook nog eens toegeëigend door de Staat der Nederlanden.

Als je het allemaal zo hoort dan duizelt het je toch. Wat is er veel gebeurd, wat een onrecht en wat een leed moesten velen ondergaan. Logisch dat we tachtig jaar later nog niet klaar zijn met die oorlog.  Mensen moesten voortdurend keuzes maken, wel of niet meewerken met de bezetter, wel of niet onderduiken, wel of niet onderduikers in huis nemen, wel of niet zaken doen met de bezetter of zwarte handel bedrijven, wel of niet aan verzetsactiviteiten meedoen. Er waren helden en er waren anti-helden, winners and losers, mensenredders en verraders en de meesten zaten er ergens tussenin.

Tachtig jaar later vieren we onze vrijheid, ongekend, wat een welvaart hebben we opgebouwd in die tijd. Het kapotgeschoten Dinxperlo is weer opgebouwd en heeft de laatste jaren een complete make over gekregen. Wat is het mooi geworden, toch? Maar minstens zo belangrijk is dat we ons verzoend hebben met onze voormalig bezetter en vijand. Die verzoening liep gelijk op met de steeds intensievere Europese samenwerking. Het prikkeldraad is weg, de open grens is vrijwel onzichtbaar geworden, we hebben een gezamenlijke munt en we leven in harmonie met elkaar. Ik had de eer de Walk in Freedom op 29 maart binnen te mogen halen. Heel bijzonder dat ik daarbij bijgestaan werd door vier Duitse collega-burgemeesters! Morgenmiddag vieren we samen onze vrijheid met een maaltijd, ook de burgemeester van Bocholt is daar bij. Bocholt zelf viert komende donderdag 8 mei de bevrijding van de naziterreur en ik zal daarbij ook aanwezig zijn.

Wat mij betreft betrekken we onze Duitse buren ook bij de herdenkingen op 4 mei en niet alleen op 5 mei. Vanavond zijn er ook enkele Suderwickers in ons midden, herzlich Willkommen zeg ik tegen hen die de schaamte hebben weten te overwinnen. Met ons gedenken ze onze doden. Zouden we voor volgend jaar niet alle Suderwickers uitdrukkelijk moeten uitnodigen? Is onze verzoening niet pas dan volledig?

Dat alles hadden we tachtig jaar geleden toch niet kunnen denken! Wat hebben we veel opgebouwd, maar wat is er dan ook veel te verliezen. We zijn kwetsbaarder dan we ons misschien realiseren. Laten we daarom blijven werken aan onze democratische rechtsstaat, onze Europese samenwerking en onze verzoening met onze Duitse buren. Uit respect voor de slachtoffers van die oorlog en uit respect voor de offers die gebracht zijn bij de strijd voor onze vrijheid.